Dünya genelinde coğrafi işaret (GI) ile korunan belirli yiyecek ve içecek ürünleri bulunmaktadır. Bu üretildikleri bölge tarafından tanımlandıkları ve dünyanın hiçbir yerinde gerçek anlamda kopyalanamayacakları anlamına geliyor. Coğrafi işaretle korunan kahveler de var. En bilinen örneklerden ikisi “Café de Colombia” ve “Jamaican Blue Mountain” etiketleridir. Bunlar kanunen sadece belirli ülke ve bölgelerde üretilen kahvelere uygulanabilir. Kahvenin nasıl coğrafi işaret alabileceği ve bunun çiftçiler için ne anlama geldiği hakkında daha fazla bilgi edinmek için araştırma yaptım.
BÖLÜM 1
Genel Bakış
GI sertifikaları, belirli üretim bölgeleri veya alanları ile ilişkili bölgesel niteliklere sahip ürünlere verilir. En eski GI sistemi, appellation d'origine contrôlée (AOC) 20. yüzyılın başlarında genellikle belirgin Fransız şarapları ve peynirleri için kullanılırmış. 1992'de Avrupa Birliği, tüm üye devletleri için GI sistemlerini desteklemek adına bir “protected designation of origin” (PDO) onaylandı. Yerleşik GI sistemleri, ürünlerin bu adı veya etiketi kullanabilmesi için belirli kriterleri karşılamasını gerektirir. Örneğin; Dünya’daki birçok GI korumalı şarap, belirlenen bir büyüme bölgesinden ve yüksek oranda içeren üzüm ile yapılmalıdır. Bu üzümler bölgenin karakteristik özelliklerini temsil eder ve o bölgeye özgü farklı tatlara sahip bir ürün sağlar.
Bir başka ünlü örnek ise koyun sütünden yapılan Rokfor peyniridir. Resmi olarak Roquefort adını taşımak için, Lacaune cinsi koyunların sütünden bir peynir yapılmalı ve Roquefort-sur-Soulzon (Aveyron) yakınlarındaki doğal mağaralarda yaşlandırılmalıdır. Bunun nedeni ise yalnızca bu mağaraların toprağında bulunan belirli bir küfün, Rokfor peynirine kendine özgü keskin lezzetini vermesidir.Kuzey Vietnam'daki Son La, 2017'de GI sertifikası alan bir kahve üretim bölgesidir. Son La'da 150 yılı aşkın bir süredir özellikle Fransız sömürge etkisi altında kahve yetiştirilmektedir. Ancak üretim son yıllarda ölçeklendi. Arabica bitkisini verimli toprak ve sıcaklık aralıklarının yanı sıra yetiştirmek için de başarılı rakımlar sunar. Bugün bölgede Arabica üretimi için yaklaşık 20.000 hektarlık bir alan kullanılıyor ve her yıl 30.000 ila 40.000 ton kahve elde ediliyor.
Vuong Van Hai, Son La Coffee Yönetim Kurulu Başkanı ve bölge için GI sertifikasını güvence altına almaktan sorumlu ekibin bir parçası. Son La kahve derneği, bölgede sürdürülebilir bir kahve sektörünü teşvik etmek için 2017 yılında kurulan ve üyelerine GI Son La kahve kullanımını gönüllü olarak yönetmeleri için destek sağlıyor. Derneğin 5'i ürünlerinde GI kahve kullanan şirketler olmak üzere kooperatiflerinde dahil olduğu 10 üyesi var. Son La GI projesi yabancı müşterileri bu uygun, verimli bölgede yetiştirilen Vietnam Arabica kahvesinin kökeni konusunda bilinçlendirmeyi hedefliyor. Projenin üç yıl önce başlamasından bu yana küçük ölçekli çiftçilerin ve tedarik zinciri aktörlerinin tutkusu, özeni ve deneyiminin sonucu olarak müşterilere kaliteli ürün veren önlemler uygulanmaya devam ediyor.
BÖLÜM 2
Coğrafi İşaret Alınması
Herhangi bir ürün için GI sertifikası almak kolay değildir. Üreticiler, doğru idari organa kapsamlı başvuru belgeleri sunmanın yanı sıra çiftçilik uygulamalarının tutarlı ve benzersiz olduğunu kanıtlamak zorundadır. Ancak o zaman ilgili GI sertifika sembolü ambalaj üzerinde kullanılabilir. Ancak her şeyden önce üretim bölgesinin kendine özgü ve ayırt edici niteliklere sahip olarak tesis edilmesi gerekmektedir. Duc , Son La merkezli bir üretici ve tüccar olan Minh Tien Coffee için çalışıyor. “Minh Tien, Son La'da 3.800 kahve hanesinden Arabica kahvesi sağlıyor. Bölge coğrafi ve hava koşulları, yüksek rakım, verimli topraklar, gündüz ve gece arasındaki yüksek sıcaklık dalgalanmaları ile karakterizedir.”
Tarımsal olarak yapılan uygulamalar, bir ürünü benzersiz ve ayırt edici olarak ayırmanın önemli bir parçası olduğundan, genellikle GI standartlarına uyması için yoğun eğitim programlarına ihtiyaç duyuluyor. Son La'da çiftçilere kaliteye önem veren tarım ve hasat sonrası uygulamalar hakkında bilgi veriliyor. Bunların arasında en yüksek olgunlukta kahve kirazı toplama eğitimi de yer alıyor. Son La kahve elle hasat edilmeli ve yüksek olgunlukta bile yüksek kalitede olduğu gözlemlenmiş. Çiftçilere nasıl gölgelik ağaç dikecekleri de öğretiliyor. Bu, kahve kalitesini iyileştirmenin yanı sıra sürdürülebilir ve sorumluluk hissedilmesi gereken bir ekimi teşvik ediyor. Son olarak ise toprak eğimi erozyonu, Son La'daki kahve bitkileri için bir sorundur. Doğal arazinin dik olduğu ve bunun zaman zaman üretimi zorlaştırabileceği biliniyor. Son La'daki üreticiler, dik yamaçlarda toprak erozyonu ile mücadele edecek şekilde ağaç dikmek için eğitiliyorlar. Ancak bu öngörülemeyen başka zorluklar da sunuyor. Makineli hasadı neredeyse imkansız hale getirerek daha yüksek maliyetlere neden oluyor.
BÖLÜM 3
Coğrafi İşaret Neden Bu Kadar Önemli?
Geçtiğimiz yıl Avrupa'da GI ürünlerinin toplam satış değeri 74,76 milyar Euro'ya ulaşmış. Küresel anlamda yiyecek ve içecek pazarının önemli bir bölümünü oluşturduğunu söylemek yanlış olmaz.GI sertifikalı ürünlerin popülaritesi Son La kahvesinin gelişiminede katkı sağlamış gibi duruyor. GI'yi elde eden, bölgedeki kahve şirketlerinin yaklaşık üç yıl sonunda yakaladığı başarının azımsanamaz olduğu ortada. Minh Tien, çoğunlukla ihracat için olmak üzere her yıl 22.000 ile 25.000 ton arasında yeşil kahve üretiyor. Toplam çıktının yaklaşık %90'ı Almanya'ya gönderiliyor; kalan kısım ise Hollanda, Polonya, İspanya, Japonya ve ABD'ye ihraç ediliyor. Son La merkezli bir kahve işleme şirketi olan Phuc Sinh Coffee'nin Direktörü Vu Viet Thang, GI kahvenin tedarik zinciri boyunca diğer paydaşlar için iyi bir teklif ve daha iyi bir farklılaşma sunduğunu söylüyor. Vu, “GI Son La kahvesi, yeni müşterilere ve yeni pazarlara ürün tanıtmaya başladıklarında şirketler için oldukça faydalıdır. Menşei ülkenin belirlenmesinde ve şirketin güvenilirliğinin artırılmasında önemli bir rol oynuyor." diye ekliyor.
GI kahve için gereken gelişmiş kalite kontrol, doğal olarak özel kahve sektöründen daha fazla ilgi görmesi anlamına geliyor; bu da yüksek puanlı kahvelerin daha fazla olmasını sağlıyor. Bu uygulamalar ihmal edilirse kahve kalitesi düşebilir ve 100 puanlık bir ölçekte artık özel kalitede olmayabilir. Örneğin, Phuc Sinh tarafından satılan bir GI kahvesi olan Blue Son La, "80'den yüksek puanlar alıyor" ve Vu ulusal kahve yarışmalarında kullanıldığını söylüyor. Sonuç olarak GI kahve ve beraberinde gelen kaliteye odaklanma, çiftçiler için yeni pazarlar açıyor. Buna karşılık daha iyi bir pazar erişimi, üretici için daha iyi bir finansal istikrar ve tedarik zinciri boyunca daha fazla sürdürülebilirlik anlamına geliyor.
BÖLÜM 4
GI, Kahve Üretimini Sürdürülebilir Hale Getiriyor mu?
GI sertifikaları bir kahveye daha fazla güvenilirlik katmaya devam ediyor ve ardından çiftçilerin ürünlerini uluslararası pazarda farklılaştırmalarına olanak tanıyor. Buna rağmen GI tek başına kahve üreticilerinin karşılaştığı tüm sorunları çözmez. Örneğin; Son La'da GI, 2017'de onaylanmasına rağmen yaşanılan zorluklar devam ediyor. GI kahve üretimi, kahve çiftçileri için geliri yeteri kadar artırmadı. Son La'da üretilen kahvenin ise kalitesini kontrol edecek güvence ve izlenebilirlik sistemlerinde hala eksiklik var. Küçük ölçekli üreticilerin, daha sürdürülebilir hale gelmeleri ve genel olarak kaliteyi artırmaları için hala daha iyi altyapıya erişmeleri gerekiyor. GI sertifikası bir başlangıçtır ve bunun gibi büyük değişikliklerin Son La'daki kahve üretimini uzun vadede daha sürdürülebilir hale getireceği öngörülüyor.
Su kirliliğini azaltmak için atık su arıtma ve yan ürün arıtma konusunda endişeler var. Bu tarz sistemlere yatırım, özellikle küçük ölçekli çiftçiler için maliyetli. Bu tür sorunları proaktif olarak yönetmek ve gelecekte organik, sürdürülebilir kahve üretimini sağlamak için daha fazla ortaklık olması daha faydalı olur gibi duruyor. Kahve kirazlarının eşit olmayan olgunluğu nedeniyle Son La'da hasat genellikle uzar. Bu da genellikle düzensiz, tutarsız bir kaliteye ve yüksek hasat sonrası kayıplara yol açıyor. Ekimden hasada kadar tüm süreci denetleyecek bir kalite güvence sistemi geliştirilmesi gerekli. Yaşanan bu kadar zorluğa rağmen Son La'daki paydaşların GI sertifikası konusundaki güveni devam ediyor. GI Son La kahvesini tanıtmak için sergiler ve ticari etkinlikler gerçekleştiriliyor. Bununla birlikte üyelere, işleme faaliyetlerine nasıl yatırım yapacakları ve kahvelerinin değerini nasıl artıracakları konusunda yol gösteriliyor. Son La kahvesinden daha da iyi sonuçlar alma uzun vadeli bir beklenti. Bölgedeki kahve üretiminin mümkün olduğunca sürdürülebilir olması için uluslararası ölçekte görünürlüğünün artırılması kilit noktalardan biri. Son La'nın bölgesel markasını tanıtacak olan geliştirme projeleriyle, GI'nin dünya çapında Vietnam Arabica'sının itibarını artıracağına inanıyorlar. Eğer gerçekleşirse Son La'daki toplululuğun üzerinde olumlu bir etkisinin olacağını söylemek işten bile değil.